In het najaar van 1944 werd Breda bevrijd door Poolse militairen. Onder leiding van generaal Maczek werd de stad vrijwel ongeschonden heroverd. Władysław Antoni Cuber was één van de bevrijders. Hij bleef in Breda, trouwde er met Maria Rosalia Audenaerd en sprak weinig meer over de oorlog. Roman Cuber, de zoon van Władysław Antoni haalde zijn informatie via andere wegen op en schreef het boek 'Zijn grootste onrust: De Russische Factor'.
Cuber presenteerde zijn boek op 18 september in het Generaal Maczek Memorial. Hij vertelde er over de geschiedenis van zijn vader. Over diens jeugdjaren, over zijn leven na de oorlog én over de problemen die hij ondervond om aan de benodigde informatie te komen.
‘Mysterie’
“De oorlog was een moeilijk onderwerp voor mijn vader, waardoor zijn jeugd en oorlogsjaren voor mij een mysterie bleven”, vertelt Roman Cuber. “Ik besloot zijn leven te onderzoeken. Een zesjarig onderzoek onthulde een mij onbekende geschiedenis. Thuis samen met je ouders wonen betekent nog niet dat je ze echt kent. Dat is mij pijnlijk duidelijk geworden.”
Wat Cuber uiteindelijk getriggerd heeft om op onderzoek uit te gaan was nieuwsgierigheid. Het idee voor het boek is ontstaan op de sterfdag van zijn vader. “Ik heb in een gesprek met mijn vader op die dag gezegd, ‘Joh, we moeten jouw verhalen opschrijven’. Niet dat hij veel vertelde, maar het was een mogelijkheid om meer te weten te komen. Diezelfde avond overleed hij, dus er viel niks meer te vragen.”
Stoffige archieven
Er gingen vele jaren overheen voordat Cuber aan zijn boek begon. Cuber senior overleed in 1985. Een tijd waarin internet nog niet bestond en Polen een communistische staat was. “En vergeet ook niet, je bent een buitenlander, je kent het land niet, je kent de taal niet, je kent de gebruiken niet, je weet helemaal niks. Als je denkt, ik kom hier even binnen rollen, ik kom uit Nederland en ik zoek dit of dat? Zo werkt dat niet!”
In 2018 kwam het moment waarop Cuber besloot te beginnen met het boek. Zijn zoektocht naar informatie over zijn familie en over de oorlog was geen makkelijke. “Je ziet wel eens beelden van die stoffige archieven met hele oude beduimelde mappen, met garen aan elkaar gebonden. Die bestaan echt, die bestaan echt.”
‘Ik ben een verteller’
Roman Cuber is geboren en getogen in Breda. In Polen wordt hij gezien als een buitenlander. Is hij dan een Poolse Bredanaar of een Bredase Pool? “Dat is een hele moeilijke vraag”, zegt Cuber om na enig nadenken te concluderen dat hij zich waarschijnlijk toch meer Pool dan Nederlander voelt.
Hoewel Cuber zijn boek volledig zelfstandig geschreven heeft voelt hij zich geen schrijver. “Nee, ik ben een verteller. Ik ben absoluut geen schrijver, nee nee.” Toch heeft hij zijn boek zelfstandig geschreven. Het moeilijkste deel van het schrijfproces was het uit handen geven van zijn manuscript voor redactie. Schrijfster Roos Poppelaars is een nicht van Cuber en nam deze taak op zich. “Dan moet je tijdelijk afscheid nemen van je pennenvrucht, zoals dat dan heet. En na een paar dagen vroeg ze mij, ‘joh, kun jij tegen kritiek?’. Met een chirurgisch literair scalpel heeft ze gesneden in het boek onder het motto: minder is meer.”
Niet in de boekhandel
Ondanks de weerstand die Cuber ondervond is er nooit een moment geweest waarop hij de moed wilde opgeven. Het resultaat van zijn doorzettingsvermogen draagt de titel ‘Zijn grootste onrust: De Russische Factor’. Het boek komt niet in de boekhandel. “Om de simpele reden dat ik geen uitgeverij kon vinden.”
